Ława przysięgłych, a ławnicy – jaka jest różnica? – FILM

Czy na rozprawie w polskim sądzie zobaczysz ławę przysięgłych, którą znasz z amerykańskich filmów? Czy jej członkowie mają decydujący wpływ na wyrok? I czy skazany może z niej zrezygnować?

Jakie zagadnienia poruszam w filmie?

Zapraszam do oglądania!

Film okazał się przydatny? Zachęcam do subskrypcji kanału, zostawienia komentarza i łapki w górę.

Jeśli wolisz czytać niż oglądać, poniżej znajdziesz zagadnienia, które poruszam w filmie, w formie artykułu.

Ława przysięgłych, a ławnicy – jaka jest różnica?

Ława przysięgłych nie funkcjonuje w Polsce, działają za to ławnicy.

Gdzie spotkasz ławę przysięgłych?

Nie bez przyczyny ława przysięgłych kojarzy się z Ameryką. Tam można zobaczyć ją najczęściej. Działa w systemach common law (system prawa z krajów anglosaskich, oparty na precedensach). Spotkać ją można także na rozprawach w Europie. W Anglii, Szkocji, Walii, Hiszpanii, Francji, Włoszech, Belgii, Austrii i Norwegii. W każdym kraju działa na innych zasadach.

Odniosę się do ławy przysięgłych w USA, która w każdym stanie powoływana jest i orzeka na różnych zasadach.

Warren E. Burger, Sędzia Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych powiedział, że jeśli jest się niewinnym, to lepiej być sądzonym przez zwykły sąd (czyli przez sędziego). A jeżeli jest się winnym to lepiej, żeby taką osobę osądzała ława przysięgłych. To wiele mówi o ławie przysięgłych i o tym, jak ją postrzegają prawnicy.

Powołanie członków do ławy przysięgłych

Każdy, kto dostanie powołanie do uczestnictwa w pracach ławy, musi stawić się do pracy. Nie oznacza to jeszcze, że w tej ławie zasiądzie.

Prokurator, sędzia czy adwokat mają prawo wybrać członków ławy przysięgłych z zaprezentowanego im zbioru osób. Mogą odrzucić kandydaturę – uzasadniając swoje stanowisko lub nie tłumacząc powodów.

Np. w Luizjanie obrońca może odrzucić aż 6 kandydatur na ławnika bez podawania przyczyny. Takie odrzucenie dzieje się po wstępnym przesłuchaniu kandydatów na ławników.

Dlaczego wybór członków ławy przysięgłych jest istotny dla sprawy?

Obrońcy dużo dowiadują się z przesłuchania ławników. Poznają poglądy kandydatów w kwestiach, których dotyczy proces. Dzięki temu mogą wydedukować, czy dany kandydat będzie przychylny ich klientowi.

Np. jeśli ktoś popełnił przestępstwo pod wpływem alkoholu, to kandydat na ławnika – zagorzały abstynent, łatwiej potępi oskarżonego. A jeżeli w ławie ma zasiąść osoba, która w przeszłości leczyła się z uzależnienia od alkoholu, to wykaże się większą empatią i zrozumieniem dla oskarżonego.

Zadanie ławy przysięgłych

Gdy ławnicy zostaną wybrani, mają jeden cel – wydać werdykt. Odbywa się to w różny sposób w zależności od stanu. Członkowie ławy przysięgłych zazwyczaj muszą odpowiedzieć na zadane przez sędziego pytania. W jednych stanach odpowiedź brzmi tylko „tak” lub „nie”. W innych są to pytania bardziej złożone.

Dlaczego zdania na temat ławy przysięgłych są podzielone?

Według jej przeciwników ława przysięgłych nie może wydać sprawiedliwego wyroku, bo zasiadają w niej osoby niedoświadczone. Nie znają się one na prawie i nie rozumieją mechanizmów prawnych. Są nieodporne na sugestie, na kruczki prawne, a nawet na erystyczne popisy adwokatów.

Zwolennicy ławy przysięgłych uważają zaś czynnik społeczny za najistotniejszy dla procesu. Twierdzą, że to społeczeństwo powinno wydawać wyroki, zasiadać w ławach przysięgłych i decydować o ludzkich losach.

Słynne procesy z ławą przysięgłych

Prawie wszystkie wielkie procesy, które doczekały się adaptacji filmowej, to procesy z ławą przysięgłych.

Proces OJ Simpsona

Sąd karny, składający się z ławy przysięgłych, uniewinnił OJ Simpsona oskarżonego o zamordowanie dwóch osób. Sąd cywilny nakazał zaś, żeby wypłacił on odszkodowanie rodzinom swoich ofiar.

Przeciwnicy ławy przysięgłych twierdzą, że OJ Simpson wygrał proces karny i został uniewinniony dlatego, że w ławie przysięgłych zasiadało wielu ciemnoskórych tak jak on sam, obywateli amerykańskich. Zarzucano, że ławnicy kierowali się względami rasowymi i nie byli obiektywni.

Proces Amandy Knox

Amanda Knox wyjechała na wymianę studencką do Włoch. Zamordowano wtedy jej współlokatorkę. Amanda została oskarżona o zabójstwo koleżanki z pokoju. Proces budził kontrowersje już na etapie postępowania przygotowawczego. Komentatorzy zarzucali organom ścigania, że te niepoprawnie zbierały dowody.

Ława przysięgłych złożona z 6 ławników i 6 sędziów zawodowych orzekała we Włoszech w tej sprawie.

Proces przeszedł przez kilka instancji sądowych i wciąż wracał do ponownego rozpoznania. Były wyroki uniewinniające, skazujące, by znowu otrzymać wyrok uniewinniający i skazujący. Krytycy tego procesu, wskazują na zamieszanie, któremu mieli być winni niedoświadczeni w swoich werdyktach ławnicy.

Czy sprawy sądowe w USA zawsze toczą się z udziałem ławy?

W amerykańskim systemie ława przysięgłych nie sądzi w każdym procesie. Często oskarżony decyduje się, żeby wyrok wydał sędzia, a nie ławnicy. I ma do tego prawo. Oskarżony może też iść na ugodę z oskarżycielem i do procesu w ogóle nie dochodzi. Nie każdy zatem czyn sądzony jest przez ławę przysięgłych.

Jako adwokatka marzę o tym, aby chociaż raz wystąpić przed ławą przysięgłych. Dostać szansę, by przekonać do swoich poglądów 12 osób. Dzięki lekkości w mówieniu zainteresować ławę przysięgłych tym, jak sprawa wygląda oczami obrońcy. Mam wrażenie, że przysięgłych można przekonać dużo łatwiej niż sędziego, który już niejedno widział, a na sztuczki krasomówcze jest odporny.

Jak wygląda ława przysięgłych w Polsce?

W Polsce nie ma ławy przysięgłych, działają za to ławnicy. Zasiadają oni obok sędziów zawodowych za stołem sędziowskim. Ławnicy to zdaniem ustawodawcy „czynnik społeczny w procesach sądowych”. Jednak nie w każdym procesie wyroki wydają ławnicy razem z sędziami.

Ławnicy w jakich sprawach?

W procesach karnych

Ławnicy zasiadają obok sędziów w sprawach o zbrodnie – sędzia zawodowy i 2 ławników. W sprawach, gdy sprawcy grozi dożywotnie pozbawienie wolności – 2 sędziów zawodowych i 3 ławników.

W procesach cywilnych

Ławnicy zasiadają obok sędziów w sprawach: o rozwód, o separacje, o przysposobienie, o unieważnienie przysposobienia, w sprawach z zakresu prawa pracy.

Kto może zostać ławnikiem w Polsce?

Ławnikiem może zostać osoba, która:

Ławników wybiera rada gminy. Przedstawia ich prezesom poszczególnych sądów rejonowych i okręgowych. Dane z 2020 roku wskazują, że ławników w Polsce było około 10 000.

Ile zarabiają ławnicy w Polsce?

Ławnik może uczestniczyć w pracach sądowych maksymalnie 12 dni w roku. Jego wynagrodzenie zależy od liczby dni, które przepracował. Ma tzw. dniówkę. Wynosi ona około 130 zł. Ławnik otrzymuje także zwrot części kosztów dojazdu (maksymalnie 13 zł).

Co robi ławnik na sali rozpraw?

W sprawach o rozwód bierze udział sędzia zawodowy i 2 ławników, dlatego bardzo często mam z nimi do czynienia. W swojej karierze stykałam się z różnymi ławnikami. Pamiętam kilku, którzy spali podczas procesu! Oczywiście to są wyjątki od reguły.

Ławnicy podczas rozprawy zasiadają za stołem sędziowskim obok sędziego zawodowego. Tak jak on ubrani są w togę, nie noszą natomiast łańcucha z wizerunkiem orła.

Co robią ławnicy? Czasem dopytują świadków i strony postępowania, gdy ci składają zeznania bądź wyjaśniają.

Głos ławnika

Podczas narady nad wyrokiem głos ławnika jest tak samo ważny, jak głos sędziego zawodowego.

W sprawie o rozwód orzeka sędzia zawodowy i 2 ławników. Głos ławników może przeważyć, jeśli oboje mają inne zdanie niż sędzia.

Np. sędzia zawodowy chce wydać wyrok bez orzekania o winie któregokolwiek z małżonków. Ławnicy uznają, że winę za rozkład pożycia małżeńskiego ponosi żona. W wyroku małżonkowie usłyszą, że rozwód nastąpił z winy żony.

Gdzie się podziali ławnicy?

Od lipca 2021 r. udział ławników w rozprawach został zawieszony z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne. Reguluje to nowelizacja Ustawy covidowej z 28 maja 2021 r. Ten stan będzie trwał przez cały okres pandemii oraz rok po jej zakończeniu.

Rzecznik Praw Obywatelskich przyłączył się do wszczętej przed Trybunałem Konstytucyjnym sprawy ławników. Dotyczyła ona bezprawnego zawieszenia udziału ławników w rozprawach sądowych. Zdaniem Rzecznika jest ono niezgodne z Konstytucją.

Rzecznik Praw Obywatelskich nie przyłącza się do pierwszych lepszych spraw, toczących się przed Trybunałem. Jego działanie to istotny głos w dyskusji nad wagą udziału ławników w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Ciekawe zatem, kiedy ławnicy wrócą do sądów. Czy stanie się to na mocy orzeczenia Trybunału, czy dopiero rok po zakończeniu stanu epidemii.

Jak ławnicy przegłosowali sędziów

Jest kilka słynnych procesów w historii polskiego sądownictwa, w których ławnicy przegłosowali sędziów.

Pierwszy to sprawa zabójstwa w Łodzi z 1999 r. W sądzie pierwszej instancji dzięki ławnikom oskarżony został uniewinniony. Według nich nie popełnił on tej zbrodni.

Podobnie stało się 3 lata później w Łukowie również w sprawie o zabójstwo. Ławnicy doprowadzili do uniewinnienia oskarżonego w sądzie pierwszej instancji.

W obu tych przypadkach wyrok został zmieniony na etapie postępowania drugoinstancyjnego. Sądy odwoławcze wydały wyroki skazujące. Wg sądu ławnicy nie mieli więc racji.

Mamy w Polsce jeszcze jeden świeższy przykład. W sprawie zabójstwa kobiety z 2020 r. Sąd Okręgowy w Świdnicy wydał wyrok uniewinniający męża zmarłej. W składzie sędziowskim za niewinnością mężczyzny opowiedziały się 3 ławniczki. 2 sędziów zawodowych uważało, że oskarżony był winny.

Wyrok Sądu Okręgowego, który uniewinniał mężczyznę od zarzutu uduszenia żony sznurowadłem, Sąd Apelacyjny pod koniec 2021 r. uchylił. Nie zgodził się z wyrokiem Sądu Okręgowego (przegłosowanym przez ławniczki).

Stwierdził, że wyrok ten został oparty o wyjaśnienia oskarżonego, a sąd pominął ważne dowody w sprawie. Sąd Apelacyjny nakazał prowadzić sprawę od początku i zwrócić uwagę na zabezpieczone w trakcie postępowania przygotowawczego dowody.

Do dziś sprawa w pierwszej instancji się nie zakończyła. Nie wiadomo, co zrobią nowi ławnicy. Czy tym razem mężczyzna zostanie skazany, czy po raz kolejny uniewinniony?

Pozostaje czekać na wyrok sądu.

Podsumowanie

Jak widać, ławnicy mogą wprowadzić wiele zamieszania do procesów sądowych. Dlatego zarówno ława przysięgłych, jak i polscy ławnicy, mają swoich zwolenników i przeciwników. Z jednej strony są nieobeznani w sprawach sądowych i wprowadzają niepotrzebny chaos. Z drugiej zaś są głosem społeczeństwa w procesach. A jakie jest Twoje zdanie? Podziel się w komentarzu.